Dina Hannanova Güneş*

Çek Cumhuriyeti ya da diğer adıyla Çekya, sosyalist sistemden kapitalizme geçmiş ülkeler arasında en azından sağlık sistemini eski, sosyalist prensiplere göre muhafaza eden ülkelerin başında geliyor. Virüsün ülkeye girişi ve yayılmasını önlemekte geç kalsa da ölüm oranlarını son derece düşük tutabilme, erişilebilir sağlık hizmetleri sunma ve toplu koruyucu önlemleri devreye sokma konusunda giderek daha etkili adımlar atmaya başlamış bir ülke Çekya. Öte yandan polislerine dağıttığı maskelerin sağlıkçılarına verdiklerinden daha donanımlı olması ya da maskesiz sokağa çıkma yasağı ilanına karşın ülkede yeterince maskenin olmayışı gibi çelişikleri de saklanacak türden değil.

Çekya’da ilk korona vakaları 1 Mart’ta açıklandı. Tespit edilen 3 vakadan 2’si başkent Prag’da, diğeri ise Ust nad Labem’de ortaya çıkmıştı. 17 Mart’a gelindiğinde infekte olan/hasta vakası 383’e ulaştı. Rakamlar çok hızla değişebilir. Sadece dün yeni 100 vaka ortaya çıkmış, her gün ortalama %30 yükseliyor durumda. Yine de henüz ölümlü vakaların olmaması büyük şans olarak değerlendiriliyor. Hastalardan 3 kişinin durumu ağır, bunlar da 2 erkek taksici, diğeri ise 1943 doğumlu bir kadın. 

Çekya‘nın nüfusu 10 milyon 500 bin civarında.  Bu dönemde  İçişleri Bakanlığı’nın verilerine göre  6302 tane koronavirüs testi yapılmış. İtalya’ya kıyasla  önlem alınmış, fakat  yine de İtalya’dan gelen turistleri/tatil yapan Çek vatandaşlarını karantinaya almadığından dolayı nispeten geç kalmış adımlardan söz edilmeli. İlk vakalardan 2/3’ü  İtalya’dan gelenlerden idi. Diğerleri  Avusturya, Almanya ve Çekya içinden çıkmış.

OLAĞANÜSTÜ HAL İLANI!

Peki ilk vakaların tespit edilmesini takiben devlet hangi adımları attı?

Mart’ın 10’unda 40 vaka ve 12’sinde 63’üncü vakaya ulaşılınca aynı gün olağanüstü hal ilan edildi. İlk önce tüm okullar ve üniversiteler eğitime kapatıldı. Türkiye’den farklı olarak önce kreşler çalışmaya devam etti. 100 kişiden fazla etkinlikler yasaklandı, restoranlarda 30 kişiden fazla bulunulmaması (sonra bu rakam 10 kişiye kadar indi) gibi sınırlamalar  getirildi.

16 Mart 2020 - 00:00 - 24 Mart 2020 - 6:00 arasında, bazı istisnalar (sadece işe gidiş/dönüş, market alışverişi, eczane ve doktora/hastane, akrabalara yardım gibi durumlar) dışında Çek Cumhuriyeti genelinde insanların serbest dolaşım yasağı getirildi. Parklar veya köyde gezme serbest fakat belli bir mesafede ve temassız olunması şartı ile birlikte serbest olarak tanımlandı. Uzaktan çalışma, temassız ödemeler konusunda önlemler alındı.

TOPLU TAŞIMA KURALLARI

Metroda kişiler arası en azından 1 metre mesafe olması ve mümkün ise hiçbir şeye dokunmama anonsu yapılıyor. Ayrıca, 17 Mart Salı itibarıyla toplu ulaşıma sadece maske ile binme kuralı getirildi.  Yeni kurala göre maskesi olmayan ve zorunlu nedenlerle sokağa çıkmak durumunda olan yurttaşların eşarp ya da fular benzeri bir örtü ile ağızlarını kapatmaları da kabul ediliyor ancak bu kurala uyulmaması durumunda ağır mali cezalar  (3 milyon krona kadar) söz konusu. 

SAĞLIK KURUMLARINDA DURUM

Çekya’da koronavirüs testleri şubatta yapılmaya başlanmış ve o dönemde vaka test sonuçları olumsuz idi. Yani şubat testleri döneminde hasta/infekte olan yoktu. Fakat yine de önlem olarak her sağlık kurumuna koronavirüs ile ilgili bilgilendirme ve önlemler konulu genelgeler gönderilmişti. Bu genelgede şüpheli hastaların “Bulaşıcı Hastalıklar Hastahanesi“ne gönderilmesi isteniyordu. O zaman sağlık kurumlarına respirator, maske ve gözlükler dağıtılmaya başlanmıştı ancak hemen belirtmek gerekir ki elde yeterli maske, gözlük ve respiratör olmadığı için tüm sağlık birimlerine yeterli ekipman ulaştırılamadı ve bu sorun hala da tam olarak çözülmüş değil!

16 Mart’tan itibaren sağlık kurumlarında hasta kabulü ve hizmetleri ile ilgili sınırlandırma getirildi; planlı check-up veya sıradan sağlık kontrolleri iptal edildi, ertelenmesi mümkün olan planlı ameliyatlar da iptal edildi. Sadece acil ve ertelenmeyen müdahale gerektiren hastalar kabul ediliyor. Poliklinikler, hastalara online-e-mail/ telefon ile konsülte etmeye başlandı,  kronik hastalara reçeteleri de sadece online olarak yazılıyor. Hastalar içeriye maske ile ve personel de respirator maske ve gözlük ile alınıyor.

SAĞLIK ÇALIŞANLARININ DURUMU

Maalesef, her yerde olduğu gibi burada da en fazla risk altında olan grup sağlık personelidir. Olomouc kentinde acil bölümünde bir doktor infekte olmuş durumda ve bunun yanında çalışan 15 kişi de karantinaya alınmış durumda. O bölgede OHAL durumu daha da sert uygulanıyor. 21 ilçe tamamen giriş-çıkışa kapalı.

Sağlık personeli için maske şart ama halihazırda maske yetersizliği nedeniyle bazı kurumlar kapalı tutuluyor. Maskesiz çalışmak, muayene etmek yasak, ama normalde sadece maske değil aynı zamanda respirator ve gözlük de gerekli. Bu standart sorunu henüz tam olarak çözülmüş değil. Dezenfekte maddeler sağlık kurumlar için yeterince var ama marketlerde sabun ve dezenfekte maddeler artık bulunamıyor.

TIP ÖĞRENCİLERİNİN ÖRNEK DAYANIŞMASI

Çekya‘da 5-6 sınıf tıp fakültesi öğrencileri gönüllü olarak yardıma seferber olmuş durumdalar. İlk olarak kendileri izin yapamayan ama okulları tatil edilmiş çocukları olan sağlık personelinin çocuklarına bakmaya başladılar. Sağlık kurumlarında çalışanlar için birkaç oda ayrılmış ve personelin çocukları orada öğrenciler ile vakit geçiriyorlar. Öte yandan kıdemli tıp fakültesi öğrencileri durumun kötüye gitmesi durumunda yedek sağlık personeli olarak hazır bulunuyorlar.

Tıp öğrencileri dışında da dayanışma adına çalışanlar artıyor. Kimileri maske kıtlığı karşısında el ile maske yapmaya başlamış. Hatta Vaclav Havel‘in eşi Dagmar Havlová bu konuda ilk adımı atanların başında geliyor.  Sadece kendisi veya aile üyeleri için değil, hastaneler ve bakim evleri için de el yapımı maske üretiyorlar. Bu nedenle kumaş/bez satan dükkânlar açık tutuluyor. Alınan haberlere göre maske sorununu çözmek için bu hafta 7 uçak maske ve koruma alet/cihaz vs. için Çin’e gönderilecek ve hastalar için ek olarak 150 adet solunum cihazı alınacak.

-------------------------------------------

* Aynı zamanda Türkiye vatandaşı da olan Dr. Dina Hannanova Güneş, 2 yıldır bulunduğu Prag’dan koronavirüs ile ilgili önlemleri, devletin, sağlık bakanlığının, halkın tutumunu İleri Haber okurları için yazdı.