Yazar: Denis Rogatyuk
Çeviren: Baran Kamacı
Öğretmen ve işçi aktivisti Pedro Castillo’nun Peru cumhurbaşkanı olarak seçilmesinden bir ay sonra, aşırı sağcı muhalifler tarafından göreve gelmesi hala engellenmeye çalışıyor. Seçimi devirme girişimi, elitlerin yenilgiyi kabul etmeyi reddettiğini ve ülkenin neoliberal modelinden bir kopuş arayan solcuların karşı karşıya olduğu tehlikeleri gösteriyor.
Geçen ayki Peru seçimleri başa baş mücadele ile geçti ancak akıbeti belirleyici oldu. Nihai sonuçlar, Peru'nun kuzeyindeki Cajamarca'dan kırsal öğretmen ve bir Katolik olan Pedro Castillo'nun, aşırı sağcı rakibi Keiko Fujimori'yi ancak 42 bin oyla geride bıraktığını gördü. Yine de, eski diktatör Alberto Fujimori’nin kızı olan kaybetmiş aday, timsah gözyaşı döktü ve sonucu bozmak için yasal bir savaş başlattı.
Gerçekten de, siyasi yelpazenin Fujimorili tarafı bu tür yenilgileri kabul etmeye alışık değil. Ne de olsa burası, bilindiği üzere Amerika Birleşik Devletleri'nin "arka bahçesinin" bir parçası haline getirilmiş bir ülkedir. General Juan Velasco Alvarado'nun 1960'ların ve 70'lerin askeri rejiminden bu yana hiçbir ilerici, solcu veya solcu-milliyetçi bir hükümet iktidarda olmadı. 6 Haziran sonucu, bu muhafazakâr gelenekten dramatik bir uzaklaşmanın müjdecisi oldu.
Arjantin, Bolivya, Nikaragua ve Venezuela cumhurbaşkanlarının hepsi, Castillo’yu seçilmiş cumhurbaşkanı olarak tebrik etti. Ancak oylamadan haftalar geçmiş olsa bile, Fujimori kampı, belki de Kasım 2019'da Bolivya'da Evo Morales'e karşı yapılan darbe gibi bir süreçle, iktidarı ele geçirmeye kararlıymış gibi görünüyor.
PEDRO KEİKO’YA KARŞI
İki aday, Peru için ideolojik olduğu kadar sosyal ve kültürel olarak da son derece farklı alternatifleri temsil ediyordu.
Castillo'nun 2017'de başarılı bir ulusal öğretmen grevine liderlik eden birlik lideri ve mütevazı bir kırsal öğretmen olarak imajı o kadar güçlü yankılandı ki, nihai oy sayısı birçok kırsal alanda yüzde 80'in üzerindeydi. Bu "derin Peru" aynı zamanda son derece yerli bir karaktere (özellikle Cusco) sahiptir ve Lima merkezli oligarşinin yönetimini şiddetle reddetti.
Bu ilk tur mücadelesi, aynı zamanda sosyal medyanın çoğunlukla görmezden gelinmesi (Castillo'nun bu ilk oylamanın sonrasına kadar bir Twitter veya Instagram hesabı yoktu) ve ülke çapında geleneksel yüz yüze kampanyayı benimsemesi açısından da dikkat çekiciydi.
Castillo'nun Özgür Peru Partisi’nin kitlesel toplantıları boyunca, yolsuzluğun kısır döngüsünü sona erdirmekten ve ana sanayileri, kamu hizmetlerini (özellikle su) ve doğal kaynakları kurtarma ve yeniden kamulaştırma ihtiyacından bahsetti. Castillo aynı zamanda yeni bir anayasa ve yakın zamanda Şili'de kurulana benzer bir Kurucu Meclis oluşturulması yönündeki genel isteği de kabul etti.
Kampanyası boyunca, Amerika’nın Venezuela’daki müdahalesine de karşı çıktı ve ülkenin, Nicolás Maduro'nun devrilmesi için baskı yapan bölgenin kilit sağcı hükümetlerinden oluşan “Lima Grubu’ndan” ayrılacağının vaadini verdi.
Keiko Fujimori buna, komünist olarak suçlama, korku tellallığı, hizmet kayırmacılığı ve tüm özel medyada büyük reklam harcamalarının bir karışımıyla karşılık verdi. Bu, ülkenin kıyı bölgelerinin yanında özellikle Lima ve metropol bölgesinde güçlüydü. Kampanya boyunca, devasa reklam panoları “Demokrasiye Evet! Komünizme Hayır!” ve “Başka bir Venezuela olmak istemiyoruz!” gibi metin ve görüntüleri yansıttı. Kampanyasının çaresizliği elle tutulur cinstendi.
Keiko Fujimori, 30 Mayıs 2021'de Arequipa, Peru'daki bir tartışma sırasında taş tutuyor. (Sebastian Castañeda / Pool-Getty Images)
En gülünç vaatlerinden biri ise Peru'nun orta ve kuzey bölgelerindeki kamu hizmetlerinin maliyetine yardımcı olmak için önerilen “su ikramiyesi” idi. En başta su tesislerinin özelleştirilmesinden sorumlu olanın babası Alberto Fujimori olduğu defalarca belirtildi.
Babasının mirası; imajı ve hükümeti muhafazakâr diktatörden farklı bir şekilde yönetme konusunda ona güvenilebileceği konusunda Peruluları ikna etme yeteneği üzerinde büyük bir ağırlık oluşturuyordu. Gerçekte ise, Alberto Fujimori'nin 1990 yılında başkanlık sarayına ilk gelişine bölgedeki diğer otoriterlerin temelini oluşturan bir dizi reform ve girişim eşlik etti.
Bunlar, sosyal ve sendika aktivistlerinin Grupo Colina ölüm mangası aracılığıyla ortadan kaybolması ve suikasta uğramasını, iki yüz elli binden fazla yerli kadının zorla kısırlaştırılmasını, devlet endüstrilerinin özelleştirilmesini ve yüz milyonlarca doların çalınmasını içeriyordu ki bu suçlardan sonuncusu Alberto'ya yirmi beş yıl hapis cezası verdi.
Fujimorizm'in ve Peru'ya son otuz yıldır egemen olan neoliberal modelin reddedilmesi, Castillo ve Perulunun yürütme gücüne gelmek için sıçrama tahtasıyla ayrılmasını sağladı. Yine de bu Fujimori'nin şimdilerde geri almaya çalıştığı şeydir.
DARBE SÜRÜYOR
Ülkenin merkezi seçim mercisi olan Ulusal Seçim Jürisi (JNE) sonuçları açıklar, Fujimori seçimleri "hileli" olarak kınadı ve gidişatı kendi lehine çevirmek için yasal bir savaş başlattı. Kırsal bölgelerde yaklaşık iki yüz bin oyun iptal edilmesini talep etti, “uluslararası denetim” çağrısında bulundu, seçimin iptali için neredeyse bir düzine itirazda bulundu ve hatta kaybının küresel bir “solcu” komploya bağlı olduğunu iddia etti.
Aynı zamanda, “askeri müdahale” çağrısında bulunan birkaç emekli ve eski askeri şahsiyet tarafından Castillo'nun hükümet kurmasını önlemek için imzalanan bir mektup, erler arasında ve sosyal medyada dolaşmaya başladı. Castillo'nun destekçileri Fujimori'nin sonucu çalmaya çalışmasını önlemek için yürüyüşler düzenlemeye başlayınca, seçimleri izleyen ilk haftadan bu yana ülkeyi muazzam bir gerilim ve kutuplaşma duygusu sardı ve Fujimori'nin destekçileri, hileli bir seçim olarak algıladıkları ve Castillo'nun zaferiyle birlikte “komünizmin” olması yakın gelişine karşı toplandılar.
Ulusal Seçim Süreçleri Ofisi'nin (ONPE) birkaç üyesi Fujimori destekçileri tarafından saldırıya uğradı. Yolsuzlukla mücadele savcısı José Domingo Pérez gibi yasal kurumların diğer üyelerine yönelik fiziksel saldırılar ve ölüm tehditleri de bildirildi. Fujimori yanlısı gruplar, JNE'nin genel merkezinin önünde toplanan köylü ve yerli eylemci gruplarına da saldırdı. Birçok uluslararası eleştirmen, Fujimori'nin planını, 2020 seçimlerinin sonucunun ardından Trump'ın tepkisi ve ardından sonucu bozmaya yönelik girişimlerine benzetti.
Ancak seçim gününden neredeyse bir ay sonra, Fujimori'nin yasal seçenekleri ciddi şekilde azaldı. Amerika Birleşik Devletleri'nden Amerikan Devletleri Örgütü'ne (OAS) ve Avrupa Birliği'ne kadar hemen hemen tüm gözlemci elçileri, seçimlerin özgür, adil ve şeffaf olduğunu kabul etti.
JNE, Fujimori tarafından sunulan yasal iddiaların sonuncusunu reddetmek için zaman ayırırken, diktatörün kızı, 2011 ve 2016'daki seçim kampanyalarının rüşvet, yolsuzluk ve yasadışı finansmanı suçlamalarıyla 30 yıla kadar hapis cezasına çarptırılma olasılığıyla karşı karşıya. Haziran ortasında, eyalet savcıları, yüksek uçuş riskini gerekçe göstererek ona karşı önleyici gözaltı tavsiyesinde bulundu.
Aşırı sağ aday için giderek daha umutsuz hale gelen durumla, ülkenin yasal kurumlarının içinden ve dışından diğer sağcı eşkâller, görünüşe göre hem Castillo'ya hem de seçim yetkililerine yönelik saldırısına katıldı.
En göze çarpan dava, JNE'nin yargıçlarından biri olan Luis Arce Córdova'nın, yasal kurumda “şeffaflık eksikliği” olduğunu iddia ettiği duruma karşı istifasını içeriyordu. JNE, seçim sonuçlarıyla ilgili nihai kararı vermek için dört yargıçtan oluşan tam bir nisap gerektirdiğinden, istifası süreci daha da geciktirme ve tekrar seçim olasılığını açma girişimi olarak görüldü. 28 Temmuz'a kadar hiçbir başkan tanınmazsa, kongre tarafından seçilen yeni bir geçici başkanın yeni bir seçim sürecini düzenlemesi gerekebilir.
Keiko Fujimori ve Pedro Castillo, seçim öncesinde Arequipa'da televizyonda yayınlanan son tartışma sırasında. (Getty Images aracılığıyla Martin Mejia / AFP)
Öne çıkan diğer bir vaka, Peru Ulusal İstihbarat Teşkilatı'nın (SIN) eski başkanı ve Alberto Fujimori'nin yakın bir müttefiki olan Vladimiro Montesinos'un, Fujimori zaferi lehinde hüküm sürmek için JNE'nin en az üç üyesine rüşvet teklif etmek için Peru ordusunun eski subaylarıyla temasa geçmesi ile ilgiliydi. Komplo şu anda hem Peru Donanması hem de eyalet savcısı tarafından araştırılıyor.
Bir diğer aşırı muhafazakâr aday ve seçimlerin ilk turunu üçüncü sırada tamamlayan Opus Dei üyesi olan Rafael López Aliaga da, “komünizm tehlikesi” ile ilişkin komplo teorilerini tekrarlayarak ve darbeci düşüncelere gaz vererek Fujimori yanlısı yürüyüşlere katıldı. Bir televizyon programında, Castillo'nun işçi sınıfı seçmenlerinin Sol'un (Peru'nun ulusal para birimi) değer kaybı ve getireceği ekonomik zarar yoluyla “cezalandırılmaları” gerektiğini bile belirtti. Aynı şekilde, partisinin en önde gelen milletvekili ve eski bir deniz subayı olan Jorge Montoya da seçim sürecinde “usulsüzlükler” olduğunu iddia etmiş ve sonuçların iptali için çağrıda bulunmuştu.
Uluslararası sahnede ise, İspanya'dan yanı sıra Latin Amerika’nın bir düzineden fazla kalıpçı muhafazakâr, liberal ve aşırı sağcı başkanları, Peru'daki seçim yetkililerine Pedro Castillo'nun zaferini tanımamaları için baskı yaptı. Fujimori'nin yasal kampanyasını destekleyen protestolar Kolombiya'dan Álvaro Uribe ve Andrés Pastrana’dan, İspanya'dan José María Aznar, Arjantin'den Mauricio Macri ve Meksika'dan Felipe Calderón'dan geldi.
Bu, Castillo'nun imajına karşı ABD, İspanya ve diğer ülkelerde Castillo'dan “kendi kendini ilan eden” bir kazanan olarak bahseden ve nihai sonuçları tanımayı reddeden biri olarak basın tarafından devam eden medya saldırısıyla daha da güçlendirildi.
Bunun gibi en dikkate değer vaka, Latin Amerika'daki sol hükümetlerinin en önde gelen liberal eleştirmen ve Keiko Fujimori'nin düşmana dönüşen arkadaşı olan Mario Vargas Llosa'ydı. Bir zamanlar babasına karşı bir muhalefet figürü olan Llosa, ikinci tur için kampanya sırasında, Keiko'nun desteğini hızlı bir şekilde verdi ve Castillo'nun başkanlığının Peru'yu Venezuela yolunda ilerleteceği konusunda uyarırken “demokrasi ve komünizm arasındaki seçim” mesajını tekrarladı.
Bununla birlikte, net seçim sonuçlarıyla karşı karşıya kalan bazı sağcı ve merkezci muhalefet eşkâlleri ya kendilerini darbe yanlısı anlatıdan uzaklaştırdı, Fujimori'yi eylemlerinden dolayı kınadı ya da Castillo ile kongrede koalisyon kurma olasılığını tartışmak için toplantılar düzenledi. Sağcı Ulusal Zafer (NV) partisinden George Forsyth, şu anki geçici başkan Francisco Sagasti'nin Mor Partisi, Pedro Castillo'yu seçilen başkan olarak tanırken, JNE içindeki krizi Fujimori'nin bir “darbe” girişimi olarak kınadı.
Ülkenin sağcı kanadı ve liberal siyasi güçleri arasında ortak bir anlaşmanın eksikliği, bir yandan ülke çapında yerel ve bölgesel yetkililerle cumhurbaşkanlığını üstlenmeye hazırlık için bir araya gelirken Pedro Castillo'ya yavaştan alınan darbeye karşı kitlesel mitingler düzenlemeye devam etmek için hem zaman hem de mekân verdi.
Uluslararası sahnede, zaferi, Arjantin'den Alberto Fernández, Bolivya'dan Luis Arce, Venezuela'dan Nicolás Maduro, Evo Morales, Rafael Correa, Fernando Lugo, Lula da Silva ve diğerleri dâhil olmak üzere Latin Amerika'daki birçok eski ve mevcut ilerici devlet başkanı tarafından tanındı.
BOLİVYA’DAN DERSLER
Peru'daki gelişmeler ile Ekim 2019 genel seçimlerinin ardından Bolivya'da Morales'e karşı yapılan darbe arasında birçok paralellik kurulabilir. Bir beş yıl daha Bolivya'yı yöneten bir sol kanat yerli hükümetine tahammül edemeyen, Carlos Mesa tarafından temsil edilen kentsel liberal seçkinlerden, Fernando Camacho liderliğindeki aşırı sağ ve Hıristiyan köktendincilerinden, onun ordu içindeki yeni müttefiklerinden oluşan sağ kanat koalisyonu ve polis bir darbe yaptı. Jeanine Añez'i Evo Morales ve tüm kabinesini istifaya zorlayarak iktidara getirdi.
Amerika Birleşik Devletleri hükümetleri, Latin Amerika'daki müttefikleri ve Avrupa Birliği, yeni rejime baskı ve kitlesel özelleştirmeleri yürütmek için yeni bir uluslararası meşruiyet sağlarken; ADÖ (Amerika Devletleri Örgütü); 20 Ekim genel seçimlerinde usulsüzlük ve sahtekârlıklara işaret eden, aşırı sağın siyasi iktidarı ele geçirmesini cesaretlendiren yanlış bir rapor sunarak kilit bir rol oynadı.
"Peru için savaş daha yeni başlamıştı ve dünyadaki tüm anti-emperyalistlerin görevi, on yıllardır ilk sol hükümeti savunmak."
Keiko Fujimori ve Peru eyaletindeki destekçileri ve diğer aşırı sağ partiler, onu iktidara getirme veya başka bir seçime zorlama umuduyla aynı modeli takip etmeye çalıştılar. Ancak Pedro Castillo ve müttefikleri Bolivya'nın derslerine kulak verdiler ve bunu önlemek için birçok ön adım attılar.
Seçim gecesi, ülkenin iç ve kırsal bölgelerindeki oyların adil ve doğru bir şekilde sayılmasını sağlamak için “dolandırıcılığa hayır!” diyen ilk kişi Castillo oldu. Ertesi gün, halk oylamasını savunmak için Lima'da kitlesel mitingler düzenlemek için stratejik bir karar aldı ve ardından ülke çapında benzer yürüyüşler yaptı.
Castillo'nun hukuk ekibi, Fujimori'nin sözde dolandırıcılıkla ilgili iddialarının çoğunun reddedilmesinde ve meşruiyetinden çıkarılmasında da önemli bir rol oynadı. Bu sırada, onun gelecek dönem başkanı olarak resmen tanınmasından önce bile, ekonomik ekibi bir yanda hem sendikal hem de toplumsal hareketlerle, diğer yandan ise ülkenin ekonomik ve ticari seçkinleri ve temsilcileriyle müzakerelere başladı. Castillo, belediye başkanları, valiler ve il temsilcilerinin yanı sıra Amerika Birleşik Devletleri, ADÖ ve Avrupa Birliği temsilcileriyle toplantı yaparak ülkeyi aktif olarak gezmeye başladı.
Aynı zamanda, Fujimori, meşru bir şekilde zafer ilan etmesine izin verecek türden geniş bir liberal-muhafazakâr-faşist koalisyonu – askeri ve polis liderliğinin bazı bölümleri de dâhil olmak üzere – inşa etmekte başarısız oldu. Eylemleri, ülkeyi yavaş yavaş saran belirsizlik ve kargaşa ateşini körükledi, ancak kararlılıktan ve Bolivya muhalefetinin kendi tarafında olan stratejik planlamasından yoksundu. Sonuçları gözden geçirmek ve yeni bir seçime zorlamak için son hamlesi, ADÖ tarafından yürütülen sonuçların “uluslararası denetimi” talebiydi. Ancak umduğu desteği göremedi.
Ancak, Fujimori'nin, Castillo'nun başkanlığı üstlenmesini engellemedeki başarısızlığı, tehlikenin tamamen geçtiği anlamına gelmiyor. Özgür Peru partisinin şu anda yüz otuz sandalyeden yalnızca otuz yedisine sahip olduğu düşman (fakat çoğunlukla sevilmeyen) bir kongreyle mücadele etmeye zorlanacak. “Peru için Birlikte” koalisyonundan müttefiklerin elindeki beş sandalyeyle birlikte, solun birleşik yasama gücü, kongrenin üçte birinin hemen altında.
Fujimori'nin Halk Gücü partisi şu anda yirmi dört sandalyeye sahip, İlerleme İttifakı on beş, Aliaga'nın Popüler Yenileme on üç ve Podemos Perú beş, aşırı sağ ve muhafazakâr bloğu toplamın yarısından çok uzakta olmayan toplam elli yedi sandalyeye getiriyor. Popüler Hareket, Biz Peru’yuz, Avanza País ve Mor Parti gibi merkezci ve neoliberal partiler birlikte otuz bir sandalye kazandı.
Castillo'nun Peru'yu değiştirme planlarına yönelik başka tehditler de var. Peru ordusu ve polis, hâlâ ABD merkezli “Amerika Kıtası Okulu’nun” dogmalarının egemenliğinde ve özel medya, her şeyden önce Solu akla gelebilecek her şekilde şeytanlaştırmaya ve meşrulaştırmaya çalışmak için üç ay harcadı. Düşmanlığa daha fazla muhalefet, Lima merkezli ekonomik seçkinlerden ve ABD'den gelen sürekli baskıdan geliyor.
Peru savaşı daha yeni başladı ve dünyadaki tüm anti-emperyalistlerin görevi, onlarca yıldır ilk sol kanattan hükümeti savunmaktır.
Kaynak: Jacobin