Yılın ilk ayında ekonomide hareketin iki önemli göstergesi olarak kabul edilen sanayi üretimi ve perakende ticareti aylık bazda azaldı. TÜİK tarafından açıklanan verilere göre mevsim ve takvim etkisinden arındırılmış sanayi üretimi ocakta, Aralık 2021'e oranla yüzde 2,4 azaldı. Yani sanayi üretimi yılın ilk ayına daralmayla başladı. Sanayinin alt sektörlerinden madencilik ve taşocakçılığı sektörü endeksi, 2022 Ocak’ında bir önceki aya göre yüzde 11,2 artış gösterdi. Buna karşılık imalat sanayi sektörü endeksi ile elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme üretimi ve dağıtımı sektörü endeksleri sırasıyla yüzde 3,1 ve yüzde 1,6 düşüş gösterdi. Öte yandan piyasadaki hareketin, “bereketin” göstergesi olarak izlenen sabit fiyatlarla perakende satış hacmi 2022 Ocak’ında aylık bazda yüzde 1,5 oranında düştü. Benzer düşüşler yüzde 2,1 ile gıda dışı satışlar (otomotiv yakıtı hariç) ve yüzde 2,6 ile de otomotiv yakıtı satışlarında gözlendi. Gıda, içecek ve tütün satışları yüzde 0,4 arttı.

Sanayi Üretiminin Artış Hızı, Büyümenin Öncü Göstergesidir:

Ekonominin arz yönünü temsil eden sanayi üretimindeki gelişmeler toplumun her kesimini yakından ilgilendirmektedir. Bu gelişmeleri de sanayi üretim endeksi (SÜE) değerlerine bakarak okumaya çalışıyoruz. Bunun için aylık endeks değerlerini ya bir önceki yılın aynı ayındaki değerle ya da geçmiş aylardaki değerleriyle karşılaştırıyoruz[i]. Bir önceki yılın aynı ayı ile karşılaştırarak nerede olduğumuza bakarken aylık karşılaştırmalar ile sanayi üretiminde ortaya çıkan gelişmelerin devamlı olup olmadığını ve gelişme hızının ne olduğunu anlamaya çalışıyoruz. İzleyen grafik, her iki amaca da hizmet etmek amacıyla hazırlanmıştır. Grafik, 2019 Ocak’ı ile 2022 Ocak arası dönemde sanayi üretimindeki gelişmeleri göstermektedir. Grafikte yer alan takvim etkilerinden arındırılmış SÜE “arındırılmamış veriden, takvim ve tatilden kaynaklanan etkiler arındırılarak” elde edilmektedir ve özellikle bir önceki yılın aynı ayına/dönemine göre yapılacak karşılaştırmalar için kullanılması önerilmektedir.

SÜE, 2019-2022 döneminin 2020 Nisan’ında en düşük değerini görmüştür. Aralık 2020 ve  Ocak 2021 aylarında arka arkaya azalan SÜE, Aralık 2021’e kadar genelde artış göstermiştir. Ancak 2022’nin ilk ayında büyük oranda enerji kesintilerinin etkisiyle azalmıştır.

Sanayinin Alt Sektörlerinde Durum Farklı Değil:

Sanayinin alt sektörlerini incelendiğimizde, madencilik ve taşocakçılığı sektörü hariç, diğer tüm alt sektörlerde üretimde aylık bazda azalma gözlenmektedir. Madencilik ve taşocakçılığı sektörü endeksi bir önceki aya göre yüzde 11,2 artarken imalat sanayi sektörü endeksi yüzde 3,1; elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme üretimi ve dağıtımı sektörü endeksi de yüzde 1,6 azalmıştır.

Asıl üzerinde durulması gereken aylık gelişmeler, teknoloji yoğunluğuna göre alt sektör endekslerindeki gelişmelerdir. Bu sektörlerin tamamında, istisnasız olarak, sanayi üretiminde daralmalar olmuştur. En fazla daralma, yüzde 16,6 oranında azalma ile ileri teknolojili sanayi mallarında görülmüştür. İhracatımızın motoru olan bu sanayi mallarında devam edecek üretim kayıpları, ihracat üzerinden ödemeler dengesine de çok olumsuz bir biçimde yansıyacaktır. Zaten yetersiz olan ve azalan yüksek teknolojili imalat sanayi ürünleri üretimi ve ihracatı, bu gelişmelerden daha da olumsuz etkilenecektir. Eğer benzer azalmalar ileriki aylarda da devam ederse bu hem dış ticaret açığının hem de ödemeler dengesi açığının daha da artması anlamına gelecektir. Aşta ve işte yaratacağı olumsuz etkiler de cabası olacaktır. Ayrıca sanayi üretiminde bu bir aylık düşüş bile enerji bağımlılığımızın nelere mal olacağını göstermesi açısından son derece manidardır.

İç Talep Açısından da Sinyaller İyi Değil:

İç talep demişken iç talebin nasıl gelişeceğine öncülük edecek en önemli gösterge, “piyasanın aynası” olarak kabul edilen perakende satış hacim endeksidir. Perakende satışların hacmi, büyüklüğü sadece iç talebin ne durumda olduğunu göstermez; üretim eğilimini de ortaya koyar. Perakende satışların hacmi ve değişimi bir taraftan halkın harcama gücünü gösterirken bir taraftan da ekonominin, piyasanın durumu hakkında genel bilgi verir. İzleyen grafik ekonomide hareketin iki göstergesi dediğimiz SÜE ile perakende satış hacim endeksi (PSHE)’deki yıllık yüzde değişimi göstermektedir. SÜE’ye bakarak üretimin seyrini, PSHE’deki gelişmelere bakarak da tüketimdeki gelişmeleri anlamaya çalışıyoruz. Bu iki göstergenin birlikte incelenmesiyle de ekonominin gidişatı ve özellikle gelecek dönem büyümesi konusunda önemli ipuçları elde etmemiz mümkün. Bununla birlikte belirtilmeli ki, istikrarlı bir ekonomide üretim ile tüketim faaliyetleri arasında benzerlikler olması beklenir. Yani bunların benzer bir görünüm sergilemesi gerekir. Üretiminin az bir kısmını ihraç eden ülkelerde üretim ile tüketim arasında güçlü bir bağ beklenir. Ayrıca, üretimde ihracatın payı yüksek olan ülkelerde bile, üretim ile tüketim arasında yakın bir ilişki görülebilir.

Grafikte görüldüğü gibi bu iki göstergede de birlikte, yakın bir değişim söz konusudur. Yıllık artış hızları 2021 Nisan’ında önemli ölçüde farklılaşmış, Temmuz 2021 ile Aralık 2021 arasında PSHE’deki yıllık değişim SÜE’deki yıllık değişimin üzerinde kalmıştır. Bu aylar, tüketimin üretimden daha hızlı arttığı aylardır. Ocak 2022’de her ikisinin yıllık artışı da azalmaya başlamıştır. Bu eğilimin devam edecek olması, Türkiye ekonomisi açısından alarm zillerini çaldıracaktır: Piyasada işler kesatlaşırken büyüme büyük oranda sekteye uğrayacaktır. İçinde bulunduğumuz yakın coğrafyadaki jeopolitik gelişmelerle birlikte bu olumsuzlukların daha da katmerlenmesi olasılığı oldukça yüksektir. Türkiye ekonomisinin net girdi ithalatçısı olma durumu devam ettikçe, yani sanayimiz bu denli ithalata bağımlı oldukça, her yeni açıklanacak veri yüreğimizi daha da ağzımıza getirecektir. “Bıçak sırtında olmak böyle bir şeymiş!”

[i] Takvim etkisinden arındırılmış veriler, bir önceki yılın aynı ayına/dönemine göre yapılan karşılaştırmalar için daha uygun görülürken bir önceki aya/döneme göre yapılacak karşılaştırmalar için  “mevsim etkilerinden arındırılmış” ve/veya “mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış” veri önerilmektedir.