Öteden beri tüketicinin güvenmediği Türkiye ekonomisine, üreticilerin güveni de azalmaya başladı. Sadece iktidarı devam ettirmek ve seçime odaklı olarak ekonominin gerçekleri ile ilgisi olmayan, hiçbir bilimsel dayanağı bulunmayan kararlar ve söylemler ekonomiye olan güveni de gittikçe azaltmakta.

Tüketici Hep Kötümser, Üretici Güveni Düşüyor ve  Ekonomiye Güvende Kötümserleşme Artıyor:

Ekonomiye olan güveni belirlemek için Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) ve Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) tarafından hesaplanan çeşitli güven endeksleri kullanılmaktadır. TÜİK’in açıkladığı güven endeksleri arasında ekonomik güven endeksi (EGÜ), tüketici güven endeksi (TGÜ) ve perakende ticaret, inşaat ve hizmetler sektörlerine yönelik güven endeksleri yer almaktadır. TCMB ise reel kesim, yani imalat sanayi, güven endeksini açıklamaktadır. 

EGÜ, “tüketici ve üreticilerin genel ekonomik duruma ilişkin değerlendirmelerini, beklenti ve eğilimlerini özetleyen bir bileşik endekstir. Endeks, mevsim etkilerinden arındırılmış tüketici güven endeksi, reel kesim (imalat sanayi), hizmet, perakende ticaret ve inşaat sektörleri güven endekslerinin alt endekslerinin ağırlıklandırılarak birleştirilmesinden oluşmaktadır.”⁽¹⁾ EGÜ 0-200 arasında değer alır. Endeksin 100’den büyük değer alması genel ekonomik duruma ilişkin iyimserliği, 100’den küçük değer alması ise genel ekonomik duruma ilişkin kötümserliği gösterir.

EGÜ’yü oluşturan endekslerden biri olan TGÜ, tüketicilerin mevcut  kişisel mali durumlarına ilişkin değerlendirmeleri ile genel ekonomiye ne kadar güven duyup duymadıklarını gösterir. TGÜ aynı zamanda tüketicilerin gelecek döneme ait beklentileri ile yakın gelecekteki harcama ve tasarruf eğilimlerinin ne olduğunu da ortaya koyar. TGÜ, Gayri Safi Yurt İçi Hasılanın (GSYİH) büyük bir kısmını oluşturan tüketim harcamalarının öncü göstergesidir. Ekonomide işlerin iyi gittiği dönemlerde tüketici güveni artarken ekonomide işler kötüye gidiyorsa tüketici güveni düşer.

Tüketici güveni, her zaman yatırımcıların, üreticilerin, perakendecilerin, bankaların ve kamu kurumlarının radarındadır. Geleceğe dönük planlamalarında TGÜ’deki gelişmeleri sürekli kullanırlar. Örneğin; azalan tüketici güveni, tüketici harcamalarında bir düşüşe işaret ediyorsa üreticiler, stoklarını önceden azaltırlar. Yeni projelere ve tesislere yatırım yapmayı geciktirebilirler. Bankalar, başta konut kredileri olmak üzere daha az kredi vermeye başlarlar.  Yeni konut üretimi ve devletin vergi gelirleri azalabilir. Öte yandan tüketici güveni yüksekse üreticiler daha fazla mal ve hizmet üretmek ister, yeni konut inşaatı artar, firmalar daha fazla işçi çalıştırmaya başlar ve devlet daha fazla vergi toplayabilir.

TGÜ, 0 ile 200 arasında bir değer alır. Endeksin 100’den büyük değer alması, tüketici güveninde iyimser durumu, 100’den küçük değer alması ise tüketici güveninde kötümser durumu, yani karamsarlığı gösterir.

Ne TÜİK’in ne de TCMB’nin üretici güvenini gösteren doğrudan bir açıklaması yoktur. Üretici güvenini⁽²⁾ TÜİK ve TCMB’nin açıkladığı sektörel güven endekslerini kullanarak hesaplamaya çalışıyoruz. Üretici güveni olarak kullandığımız endeks değerleri, mevsim etkilerinden arındırılmış reel kesim (imalat sanayi), hizmet, perakende ticaret ve inşaat sektörleri güven endekslerinin aritmetik ortalamasıdır. 100’ün üzerinde ortalama endeks değeri üretici güveninde olumluluğu, 100’ün altı değer ise kötümserliği gösterir. İzleyen grafik 2011 Ocak- 2021 Aralık döneminde üretici, tüketici güveni ile ekonomiye olan güvendeki gelişmeleri göstermektedir.

Kaynak: TÜİK

Grafikte görüldüğü gibi üretici güveni ile ekonomiye olan güven hemen hemen aynı yapıyı izliyorlar. Tüketici güveni de 2018 Ekim’ine kadar üretici güveni ve ekonomiye olan güvenle paralel bir gelişme göstermiştir. Bu aydan sonra üretici güveni ile ekonomiye olan güven hemen hemen benzer gelişmeyi gösterirken tüketici güveni önemli ölçüde ayrışmıştır. Bununla birlikte son aylarda zaten sürekli kötümser olan tüketici güvenine ekonomiye olan  güvendeki düşüş de eklenmiştir. Ayrıca üretici güveninde de 2021’in son ayında bir düşme vardır. Nihayet üretici, tüketici ve ekonomiye olan güvendeki gelişmeler Türkiye ekonomisinde sorunların, olumsuzlukların 2018’de söz konusu olan yanlış iktisat politika karar ve uygulamaları ile başladığını; dış güçler yapımı ve pandemi ile çok yakından ilişkili olmadığını göstermektedir.

Üretici  İyimserken Tüketici Halen Kötümser:

Üretici güveni, Ocak 2011 ile Temmuz 2018 arasında hep iyimser olmuştur. Buna karşılık  Ağustos 2018 ile Eylül 2019  arasında kötümserliğe dönüşmüştür. Daha sonra genelde olumlu seyreden üretici güveni pandeminin ilk aylarında çok sert düşüş göstermiştir. Örneğin; 2020 Nisan’ında, 2011 Ocak’ından bu yana en düşük düzeyine ulaşmıştır. 2020 Temmuz’unda artmaya başlayan üretici güveni, 2021’in Nisan ve Mayıs ayları dışında hep olumlu olmuştur. Ancak son aylarda düşmeye başlamıştır. Pandemi ile birlikte imalat sanayi ile bazı hizmet sektörlerine artan dış talep, üretici güveninin yükselmesinde önemli olmuştur. Pandemi süresince uygulanan sermaye yanlısı politikaların da bunda etkisi vardır. Bu sayede sermaye hep kendini güvende hissetmiştir.

Ocak 2011’de başlayan ekonomiye olan güvendeki iyimserlik, Haziran 2018’de yerini kötümserliğe bırakmıştır. İncelediğimiz dönemde Nisan 2020’de dip yapan ekonomiye olan güven daha sonraları artsa da genellikle kötümser olmuştur.

Üretici güvenindeki iyimserliğe karşın; tüketici güveni, inceleme döneminde hiçbir zaman iyimser olmamıştır. Yukarıda belirttiğimiz gibi Ekim 2018’e kadar üretici güveni ile ekonomiye olan güvenle paralel bir gelişme gösteren tüketici güveni, Aralık 2020’ye  kadar yatay seyretmiş ve 2021’in ilk iki ayındaki artışın ardından tekrar azalmaya başlamıştır. Tüketici güvenindeki bu azalma, izleyen grafikte görüldüğü gibi tüketicilerin maddi durum ve beklentilerindeki bozulma yanında, ekonomiye ilişkin beklentilerindeki olumsuzluktan kaynaklanmaktadır. Yani, tüketiciler hem mevcut iktisadi durumlarından hem de ekonominin geleceğinden kaygı duymaktadırlar.

Kaynak: TÜİK

Tüketici güveninin iyice düştüğü ve ekonomiye olan güvenin de olumsuzlaştığı bir ortamda üretici iyimserliğinin çok kalıcı olacağını düşünmek oldukça güçtür. Üretici güveninin de bir süre sonra tüketici ve ekonomiye olan güvene eşlik ederek olumsuzlaşacağını beklemek çok da mantıksız değildir. Giderek daha fazla keyfi ve bilimsel olmayan iktisat politikası kararlarının alındığı, uygulamalarının yapıldığı, imalat sanayisi aşırı bir şekilde dışa bağımlı bir ekonomide; üretici güveninin iyimser kalması beklenmemelidir. Bu yıl içerisinde azalma olasılığı yüksek dış taleple birlikte artan enflasyon ve hayat pahalılığı ile siyasi istikrarsızlık, var olan güveni de daha aşağı çekecektir. Güveni artırmanın en etkili ve en kestirme yolu ise belli: Güven verecek yeni bir düzen ve iktidar!..

NOTLAR:

⁽¹⁾Ekonomik güven endeksinde kapsanan alt endeksler:

Tüketici güven endeksinin alt endeksleri

-Geçen 12 aylık döneme göre mevcut dönemde hanenin maddi durumu,

-Gelecek 12 aylık dönemde hanenin maddi durum beklentisi,

-Gelecek 12 aylık dönemde genel ekonomik durum beklentisi,

-Geçen 12 aylık döneme göre gelecek 12 aylık dönemde dayanıklı tüketim mallarına harcama yapma düşüncesi.

Reel kesim (imalat sanayi) güven endeksinin alt endeksleri

-Toplam sipariş miktarı (mevcut durum),

-Mamul mal stok miktarı (mevcut durum),

-Üretim hacmi (gelecek 3 ay),

-Toplam istihdam (gelecek 3 ay),

-Toplam sipariş miktarı (son 3 ay),

-İhracat sipariş miktarı (gelecek 3 ay),

-Sabit sermaye yatırım harcaması,

-Genel gidişat.

Hizmet sektörü güven endeksinin alt endeksleri

-Son 3 aylık dönemde iş durumu,

-Son 3 aylık dönemde hizmetlere olan talep,

-Gelecek 3 aylık dönemde hizmetlere olan talep beklentisi.

Perakende ticaret sektörü güven endeksinin alt endeksleri

-Son 3 aylık dönemde iş hacmi-satışlar,

-Mevcut mal stok seviyesi,

-Gelecek 3 aylık dönemde iş hacmi-satışlar beklentisi.

İnşaat sektörü güven endeksinin alt endeksleri

-Alınan kayıtlı siparişlerin mevcut düzeyi

Gelecek 3 aylık dönemde toplam çalışan sayısı beklentisi. Daha fazla bilgiye https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Ekonomik-Guven-Endeksi-Aralik-2021-37519 linkinden erişilebilir.

⁽²⁾Bu hesaplama konusunda daha fazla bilgiye https://www.dunya.com/kose-yazisi/uretici-ve-tuketici-guveni-ayrisiyor/638501linkinden erişilebilir.